Μια μέρα η σιωπή της γυναικείας φυλακής με το όνομα «MJD» συνετρίβη από ένα γεγονός που βύθισε τα τείχη της σε ανατριχιαστικό τρόμο – κάτι που κανείς δεν προέβλεψε.
Σε αυτή την εγκατάσταση, όπου κρατούνται γυναίκες εγκληματίες ιδιαίτερα επικίνδυνες, μερικές φυλακισμένες κατέρρευσαν ξαφνικά – υπό τις συνθήκες της πιο ακραίας απομόνωσης.
Οι συγκεκριμένες θάλαμοι ήταν αυστηρά αποκομμένοι, παρακολουθούνταν από κάμερες ασφαλείας, χωρίς επαφή με άλλες κρατούμενες, επισκέπτες ή αρσενικό προσωπικό.
Οι ημέρες, εβδομάδες, μήνες διαδέχονταν η μία την άλλη μέσα στους τοίχους σαν να είχε φυλακιστεί και ο ίδιος ο χρόνος.
Ένα πρωινό γεμάτο ομίχλη οι φρουροί διέκριναν ότι κάτι ήταν λάθος: ένας βαθύς κρότος ακούστηκε από έναν θάλαμο,
έπειτα – από άλλο, τρίτο – σειρά σειρά όλα σιώπησαν, σαν να κράτησε το ίδιο το αέρα την ανάσα του.
Η πρώτη γυναίκα με έντονα πεσμένα μάτια κατέρρευσε στο τσιμέντο, μετά ακόμη δύο, σώματα άψυχα χωρίς καμιά κίνηση. Η κατάρρευση ήταν ξαφνική, επιβλητικά καταθλιπτική.
Αμέσως ενεργοποιήθηκε το συναγερτικό σύστημα: κόκκινα φώτα να αναβοσβήνουν, μορφές συγχυμένες στους διαδρόμους, φρουροί και γιατροί σπεύδουν πανικόβλητοι. Δύο λεπτά κύλησαν σαν αιωνιότητα.
Οι ιατροί μπήκαν στη μάχη για τη ζωή: αποκαλύφθηκε ότι η αιτία των καταρρεύσεων δεν ήταν κάποια λοιμώδης νόσος ούτε αυτοτραυματισμός – αλλά εγκυμοσύνες.
Η οθόνη του υπερηχογράφου έδειχνε κάτι σχεδόν ανεξήγητο, αλλά αδιαμφισβήτητα υπαρκτό: καθεμία από τις γυναίκες – που ζούσε για εβδομάδες ή μήνες σε πλήρη απομόνωση – είχε χτύπο καρδιάς εμβρύου. Ζωή που αναπτυσσόταν σε τόπο όπου δείγματα ζωής σχεδόν δεν υπήρχαν.
Μέσα από τα κάγκελα, κάτω από τη σκιά του σκυρόδεματος, φύτρωσε κάτι νέο.
Όταν η διοίκηση της φυλακής τελικά παραδέχτηκε πως δεν μπορεί πια να αποκρύψει το συμβάν, σχηματίστηκε μια εσωτερική επιτροπή:
ξανακοίταξαν χιλιάδες ώρες βίντεο, καταγραφές ήχου, ψηφιακά ημερολόγια, ιατρικές συμφωνίες – κάθε λεπτομέρεια είχε σημασία.
Πώς ήταν δυνατόν, όταν οι πόρτες ήταν κλειστές, το προσωπικό αποκλειστικά γυναικείο, χωρίς επισκέπτες, χωρίς σωματική επαφή, χωρίς εξωτερική είσοδο – και όμως πώς;
Τα πρώτα συμπτώματα δεν ήταν προφανή. Μερικές γυναίκες παραπονιούνταν για πόνους στο στομάχι, ναυτία, εξουθένωση – στα ιατρικά τους φύλλα αποδίδονταν στο «στρες».
Μια άλλη κρατούμενη, που μετά από ενέσεις λάμβανε παυσίπονα, υπέθετε ότι συμμετείχε σε κάποιο ορμονικό πρόγραμμα αποκατάστασης.
Καθώς περνούσαν οι μέρες, η κοιλιά σε κάποιες άρχισε να εμφανίζει σημάδια, αλλά στη φυλακή σπάνια γινόταν αντιληπτό – η απομόνωση, η αποστειρωμένη μυρωδιά του χώρου, κατέπνιγε κάθε αλλαγή που ήθελε το σώμα να επιδείξει.
Η επιτροπή πήρε νέα ώθηση από τη μαρτυρία μιας πρώην φυλακισμένης. Εκείνη είχε κάποτε κρατηθεί στο ίδιο ακρατά ασφαλείας τμήμα και καταλάβαινε τις σκιές που δεν είχαν ποτέ λόγια.
Όταν απελευθερώθηκε, άκουσε ψιθύρους για ένα μυστικό πρόγραμμα: υποτίθεται πρόγραμμα αποκατάστασης, ψυχιατρικής στήριξης.
Αλλά στην πραγματικότητα, υπήρχε κάτι πολύ πιο σκοτεινό. Λεγόταν ότι επιστήμονες εργάζονταν σε ένα υπόγειο εργαστήριο με τοίχους τόσο παχείς που ούτε οι ψίθυροι μπορούσαν να διαφύγουν.
Σε αυτό το εργαστήριο διεξάγονταν πειράματα σε γυναίκες που ποτέ δεν είχαν δώσει τη συγκατάθεσή τους.
Η μαρτυρία της πρώην κρατούμενης έσπασε το κέλυφος της σιωπής: μιλούσε για συντρόφισσες που λάμβαναν επώδυνες ενέσεις, είχαν διαταραχές ύπνου, έγγραφα που λείπανε ή πλαστογραφούνταν εκ των υστέρων.
Έγγραφα θολά, χωρίς ημερομηνία, ή χειρόγραφα με αμφίβολες γραμματοσειρές.
Όσες γυναίκες αντιδρούσαν ή ρωτούσαν, φιμώνονταν: αρνιόντουσαν ότι συνέβαινε κάποια ιατρική επέμβαση, υποστηρίζοντας ότι όλα είναι μέρος θεραπείας.
Η επιτροπή ζήτησε ηχογραφήσεις, συνομιλίες με το ιατρικό προσωπικό, όσους χορηγούσαν ενέσεις, πληροφοριοδότες, τις ίδιες τις γυναίκες – αλλά όλα τα έγγραφα φαινόντουσαν να είναι θραύσματα χωρίς συνοχή.
Σε μια από τις ηχογραφήσεις ακουγόταν: «η ορμονική υποστήριξη είναι μόνο φορμαλισμός, η κύρια επίδραση θ’ εμφανιστεί αργότερα», και σιγανά: «ούτε εκείνες ξέρουν πότε, αλλά μαζί βιώνουμε την αλλαγή.»
Ένας άλλος γιατρός, δεσμευμένος με συμφωνία μυστικότητας, άκουσε τις εκθέσεις των υπερηχογραφημάτων και έκλεισε τα μάτια του – σαν να προσπάθησε να ξεχάσει κάτι που δεν ήθελε να ξαναδεί.
Καθώς τα αποδεικτικά στοιχεία σωρεύονταν, γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρο ότι αυτές οι εγκυμοσύνες δεν ήταν τυχαίες.
Οι ορμονικές ενέσεις, που στην αρχή παρουσιαζόταν ως ψυχολογική υποστήριξη, περιείχαν ουσίες που αύξαναν την πιθανότητα γονιμοποίησης,
ή τουλάχιστον επηρέαζαν το αναπαραγωγικό σύστημα – την ωορρηξία, την κατάσταση της μήτρας, τη λειτουργία του ενδοκρινικού – όλα κρυφά, χωρίς ενημερωμένη συγκατάθεση.
Δεν ήταν μόνο η χημεία, αλλά το χρονικό πλαίσιο: ενέσεις που χορηγούνταν για μήνες, με ακρίβεια,
σε περιόδους που οι επιτηρητές – γιατροί ή φρουροί – είχαν άλλα καθήκοντα, ή ήταν αποσπασμένοι, φοβισμένοι ή αδρανείς.
Η επιτροπή αποκάλυψε δεδομένα από φωτεινούς θαλάμους όπου μετρούσαν τη θερμοκρασία σώματος, λαμβάνονταν εξετάσεις αίματος, εκτελούνταν δοκιμές φυσικής καταπόνησης – όλα με τρόπο που οι κρατούμενες να μην κατανοούν τι γίνεται.
Κάποιες ρωτούσαν γιατί παίρνουν εξετάσεις αίματος κάθε μήνα· άλλες ανέφεραν περίεργους πόνους στην κοιλιά·
άλλες υπνηλία που δεν τις άφηνε ήσυχες. Η απάντηση πάντα: «ο γιατρός το αξιολόγησε», «είναι πρόγραμμα αποκατάστασης», «μην ανησυχείς».
Οι φρουροί ήταν αποσβολωμένοι. Αυτές που κληθήκαν από την επιτροπή έλεγαν ότι δεν θυμούνται, δεν άκουσαν, δεν ξέρουν – όπως αν όλες συμμετείχαν σε μια σιωπηλή, αλλά οργανωμένη συνωμοσία.
Μια νέα γυναίκα που μοίραζε τρόφιμα στις θαλάμους είπε: «Μερικές φορές έβλεπα δύο να μιλούν, η μία με ελαφρώς διογκωμένη κοιλιά. Πίστεψα ότι ήταν άρρωστη. Δεν υποψιάστηκα τίποτα.»
Μια άλλη φρουρός ισχυρίστηκε ότι ένας γιατρός της είχε διατάξει: «Αν ρωτήσουν, πες ότι είναι απλώς βιταμίνες. Τίποτε άλλο.»
Τα στοιχεία από τα υπερηχογραφήματα ξεκίνησαν να ενώνονται: η πρώτη γυναίκα – τουλάχιστον τριών μηνών έγκυος,
η δεύτερη με σημάδια παλαιότερης αιμορραγίας, αλλά εγκυμοσύνη επιβεβαιωμένη· η τρίτη με έμβρυο ορατά αναπτυσσόμενο. Καρδιά που πάλλεται. Δεν ήταν κυττάρα μόνο, αλλά ζωή.
Οι γιατροί κοιτούσαν τις οθόνες με απίστευτο δέος: βιολογικά και ιατρικά φαίνεται αδύνατο τέτοιες εγκυμοσύνες να συμβούν αυθόρμητα – αν δεν υπήρξε καμία επαφή με άνδρα – πώς λοιπόν;
Όταν τα στοιχεία έγιναν δημόσια, τα μέσα ενημέρωσης, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η κοινή γνώμη αντέδρασαν έντονα.
Ερωτήσεις συσσωρεύτηκαν: Ποιοι ήταν οι ερευνητές; Ποιος ενέκρινε τις ενέσεις; Ποιες ουσίες χρησιμοποιήθηκαν; Υπήρχε εξωτερική χρηματοδότηση; Ποιος ήταν ο σκοπός: έλεγχος, χειραγώγηση, κάποιο ιδεολογικό πείραμα;
Οι ψυχολόγοι και γιατροί της φυλακής – αυτοί που ορκίστηκαν να μην βλάπτουν – τώρα αναζητούν εξηγήσεις.
Μερικά έγγραφα που βρέθηκαν ήταν σε φακέλους χωρίς σφραγίδα, με ημερομηνίες, αλλά χωρίς ονόματα γιατρών.
Μια σημείωση έλεγε: «Προτύπο προφίλ: δοκιμή επαγωγής εγκυμοσύνης υπό συνθήκες απομόνωσης. Παρατήρηση αποτελέσματος: 6–12 εβδομάδες.»
Άλλο έγγραφο: «Δοσολογία ορμονών, παρακολούθηση δραστηριότητας ωοθηκών.» – τεχνικά γραμμένο, αλλά χωρίς ψυχή.
Κάποιοι κατέθεσαν ότι το πρότζεκτ αναφερόταν ως εργαστηριακή εργασία, καλυμμένο με τη μάσκα της «αποκατάστασης».
Κανείς δεν ζήτησε άδεια – ούτε οι φυλακισμένες, ούτε ανεξάρτητες επιτροπές ηθικής. Οι ενέσεις ήταν μυστικές, τα αρχεία παραποιημένα, οι εξετάσεις καμουφλαρισμένες.
Και όταν από το σώμα των γυναικών άνθισαν παιδικά ζωή, όταν οι καρδιές των εμβρύων ακουγόντουσαν στο υπερηχογράφημα, όταν τα σώματά τους ανταποκρίθηκαν – κάθε διστακτική αναπνοή,
κάθε ασθενής κίνηση αντήχησε στους διαδρόμους που ως τότε γνώριζαν μόνο την τιμωρία και την εγκατάλειψη.
Μία κρατούμενη, όταν συνήλθε και είδε την εικόνα του υπερηχογραφήματος, το πρόσωπό της διαλύθηκε· πρώτα με σιωπή, ύστερα με δάκρυα – αλλά όχι από ελπίδα, μα από φρίκη.
«Πώς;» – ψιθύρισε, με την παλάμη στην κοιλιά, παρά το κρύο του τσιμέντου. «Πώς με έπεισαν ότι είναι φυσιολογικό;» «Γιατί κανείς δεν μου είπε;»
Οι τοίχοι της φυλακής τώρα μετατράπηκαν σε πεδίο νομικών και ηθικών συνεπειών. Η κοινωνία καλείται να αντιμετωπίσει το ερώτημα: μέχρι πού εκτείνεται η εξουσία του κράτους πάνω στο σώμα του ανθρώπου;
Πόση εμπιστοσύνη μπορεί να δοθεί σε όσους έχουν χρέος να φροντίζουν και να σέβονται την ιατρική ηθική; Πώς μετράς την αξία κάποιου που απλώς ήθελε να μην πληγωθεί – ακόμη κι αν εκτίει ποινή στη σκιά;
Καθώς οι ειδήσεις διαδίδονται, κανείς δεν μένει ουδέτερος. Οργανώσεις δικαιωμάτων συσπειρώνονται, υποβάλλονται μηνύσεις.
Ανεξάρτητα ιατρικά φυσικά πρόσωπα κλητεύονται, εργαστήρια εξετάζουν τη σύσταση των ενέσεων, ειδικοί αναλύουν τα στοιχεία.
Οι υπεύθυνοι – γιατροί, επιστήμονες, διευθυντές φυλακών – κληθούν να απολογηθούν. Μερικοί σωπαίνουν· άλλοι αρνούνται· πολλοί προσπαθούν να σβήσουν τα ίχνη.
Οι κρατούμενες προσπαθούν να ξανασυνδεθούν με το σώμα τους – κάποτε δικό τους, τώρα ξένο.
Πολλές χρειάζονται μακροχρόνια φροντίδα – όχι μόνο σωματικά, αλλά ψυχικά: τρόμος, ντροπή, φόβος – όλο αυτό αιωρείται σαν βαρύ πέπλο.
Διεθνείς οργανισμοί παρεμβαίνουν: επιτροπές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ειδικοί του ΟΗΕ, ερευνητές δημοσιογράφοι, επιτροπές ηθικής. Ο κόσμος στρέφει τα βλέμματα – γιατί το συμβάν δεν αφορά μόνον μία φυλακή: είναι καθρέφτης της ηθικής μας.
Η κοινή γνώμη απαιτεί διαφάνεια, λογοδοσία,
σεβασμό στα δικαιώματα των εγκύων, αναγνώριση της αλήθειας – ότι ζωές δημιουργήθηκαν σ’ έναν τόπο όπου η ζωή θεωρούνταν ξένη.
Και τώρα, καθώς τα μηχανήματα δουλεύουν, οι εξετάσεις συνεχίζονται, η επιτροπή ζητά την αλήθεια,
μία από τις κρατούμενες – σ’ αυτή που το υπερηχογράφημα δείχνει καθαρά την καρδιά του παιδιού – κοιτά το παράθυρο με τα κάγκελα. Διακρίνει μια λάμψη – ίσως η υπόσχεση της ελπίδας πέρα από τα τείχη.
Η ελπίδα ότι η αλήθεια θα φτάσει σ’ εκείνους που απλώς πλέουν με ενέσεις, σιωπές και ψέματα.
Αυτή η ιστορία δεν είναι απλώς σκάνδαλο – είναι ερώτημα τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος σε μια εποχή που η επιστήμη, η εξουσία και η σιωπή ενώνονται σ’ ένα απρόβλεπτο αλλά θανατηφόρο άγγιγμα.
Και γι’ αυτούς που κοίταξαν τις κάμερες, που συγκέντρωσαν στοιχεία, που επέλεξαν τη σιωπή – δεν υπάρχει δρόμος πίσω. Η κοινωνία απαιτεί απαντήσεις: ποιος όρισε αυτή τη σιωπηλή,
τεχνητή γέννηση ζωής, ποιο ήταν το σχέδιο, και πότε όντως άρχισε ο πόνος του ανθρώπου που από γυναίκα έγινε δείγμα πειράματος;
Η αλήθεια ξεπροβάλλει αργά – σαν άνθος που αντέχει το σκοτάδι, όπου το φως σπάνια φτάνει – αλλά κάθε λέξη, κάθε μαρτυρία μας φέρνει πιο κοντά στο να μην απλώς ακούμε,
μα να κατανοούμε, και όχι μόνο να κρίνουμε – αλλά ν’ αντλούμε μάθημα.
